Çocuk gelişiminde oyunların oynadığı rol yadsınamaz bir gerçektir. Çünkü onlar duygu ve düşüncelerini oynadığı oyunlar ile ifade eder. Bunun yanında kendini mutlu veya mutsuz eden olayları oyunla açığa çıkartırlar. Dolayısıyla oyun bir çocuğa ulaşmak için en pratik yoldur denilebilir. Bu mantıkla yola çıkılan önleyici ve tedavi edici psiko-eğitimsel yaklaşım ise oyun terapisi olarak karşımıza çıkıyor. Filial terapi olarak anılan bu yaklaşım, 3-10 yaş arası çocuğa uygulanarak onun duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışır. Peki, filial veya oyun terapisi nedir ve neleri kapsar?
Neden Oyun Terapisi Uygulanır?
Oyun veya filial terapi nedir? diye merak edenler için kısaca şu şekilde açıklayabiliriz: Filial terapi çocukları anlamak için 3-10 yaş çocuklara ve ebeveynlerine uygulanmakta olan bir sağaltım yani tedavi şeklidir. İlk olarak 1960’ta Louise Guerney ve Bernard tarafından geliştirilen bu terapi, günümüzde çocuklarla ilgili sorunların çözümünde sıklıkla kullanılır. Hakkında uzun yıllar yapılan çalışmalarla ise aile içi ilişkileri güçlendirdiği ve çocuğun gelişimine katkı sağladığı kanıtlanmıştır. Terapinin ismi ise Latin kökenli evlat anlamına gelmektedir.
Terapi çocukların en açık oldukları süreç olan oyun ile onlara ulaşmayı hedefler. Dolayısıyla onların duygu, düşünce ve gelişim süreçlerini inceler. Oyun veya oyuncak kullanarak yapılan bu terapinin amacı onları anlamak ve ebeveynleri ile olan bağı güçlendirmektir. Psiko-eğitimsel bir yaklaşım olan filial terapi uygulayan uzman; çocuğun durumu, yaşı gibi birçok faktöre bağlı olarak farklı yaklaşımlar uygulayabilir. Ancak bu terapinin amacı doğrultusunda çizilen genel çerçeve çoğunlukla aynıdır. Gelişimleri normal seyreden, ancak davranışsal ve duygusal gelişimde güçlük yaşayan 3-10 yaş arası çocuklarda uygulanır.
Filial terapide planlanan teropötik oyun süreci, anne-baba ve çocuğunun bir arada olmasıyla geçirilmektedir. Bu süreçte çocuğun oynarken ne anlatmak istediği, iç dünyası ve gelişimi izlenir. Böylelikle anne –baba, çocukla yakın ve derin bir bağ kurarken, daha iyi anlaşılması sağlanır. Çocuk açısından bakıldığında ise duygularını nasıl ifade edeceğini kavrar ve aynı zamanda problem çözme yetilerini geliştirir. Sonucunda ise çocuğunuz kendini çok daha iyi ifade eder.
Oyun terapisi ebeveynler ve çocuklar arasındaki, duygu- düşünce aktarımını güçlendirirken aile içi sorunların çözümünü sağlar. Bu terapi ebeveynler ve çocuk arasındaki güven artırır ve daha net bir şekilde birbirlerine ifade etmeyi sağlar. Dolayısıyla sorunları önleyici özellikte olup kısa dönemde ise mevcut problemlerin çözülmesine yardımcı olur. Terapi seanslarında aileler, çocuklarını anlayabilmek adına özel oyun süreçlerini nasıl yürüteceklerine dair bilgiler alırlar.
Filial Terapinin Etkileri
Anne-baba, çocuklarıyla oynadığı bu özel oyun sürecinde hem keyif alır hem de onu daha yakından tanıma fırsatı bulur. Terapi ortamında her iki tarafta duygu ve düşüncelerini daha rahat bir şekilde açar. Böylelikle sorunların nedeni daha net anlayabilir. Akabinde soruna yönelik bir çözüm geliştirebilir. İşte oyun terapisine ailelerin katılmasının sebebi de tam olarak budur. Terapi sonucunda her iki tarafta birbirilerini anlama ve çözüme dair bir değişim yaşar. Bunun yanında neden oyun terapisine ihtiyacınız olduğunu siz sağladığı etkileri bilerek kavrayabilirsiniz.
Filial terapinin etkileri kısaca şu şekilde sıralanabilir:
- Aile terapisi olarak bütüncül bir yaklaşım sunar.
- Terapist ve ebeveynler arasındaki güven verici, beceri odaklı, destekleyici, olumlu ve kabul edici ilişkiyi destekler. Dolayısıyla ebeveynlerin öğrenme ve değişime açık olmalarını sağlamaktadır.
- Çocuğunuzun duygu- düşünce ve ihtiyaçlarını oyun ile keşfetmeyi sağlar. Dolayısıyla çocuğunuzun sorun çözme becerisini geliştirir ve beraberinde ailesine olan güveni pekiştirir.
- Terapiye ailenin katılması sayesinde çocuğun duygusal gelişimi olumlu yönde etkilenmektedir.
- Oyun terapisine ailenin katılması sayesinde ayrıca aile içi iletişim güçlenir.
- Bu yaklaşım bir terapiden çok oyun oynuyormuş gibi geçirildiği için daha rahat bir ortam sunar. Dolayısıyla duygu ve düşüncelerin daha açık bir şekilde açığa çıkarılmasını sağlar.
Oyun terapisinin bahsi geçen genel etkileri yanında bireylere sunduğu ayrı ayrı etkiler de vardır. Bu etkilerinin anlaşılması, neden gerekli olduğu sorusunu daha iyi aydınlatabilir. Filial terapinin katılımcılara sunduğu özel etkiler şunlardır:
Çocuklar için Etkileri
Oyun terapisinin çocuklara sunduğu etkiler şu şekildedir:
- Çocuğun tüm gelişim alanlarını desteklerken, bunu iş birliği ve açık aile havasıyla gerçekleştirir.
- Sorunları belirleme, analiz etme ve çözmeye yardımcı olur.
- Çocukların ebeveynlerine olan güvenini pekiştirir.
- Çocuğunuzun kendine olan güvenini artırır.
- Etkili sorun çözme ve bahşetme yetilerini geliştirir.
- Anlaşılmasını sağlar.
- Çocuğunuz duygularını daha iyi tanır ve ifade eder.
Anne-Babalar için Etkileri
Oyun terapisinin anne-babalara sunduğu etkiler şu şekildedir:
- Aileler ebeveynlik ve çocuklarıyla ilgili durumları güvenli ve rahat bir ortamda paylaşma fırsatı bulur.
- Çocuklarıyla birlikte oynayarak takım çalışması yapma imkânı yakalar.
- Çocuklarınızla olan iletişiniz güçlenir.
- Çocuklarına dair yaşanılan hayal kırıklıkları azalır.
- Aileler çocuklarının psikolojik gelişim taşları ve bu süreci nasıl izleyeceklerini öğrenir.
Söz konusu bu etkiler terapinin amacına yönelik genel çizgileri belirler. Bunun yanında bu etkiler çocuğun duygusal gelişimini etkileyen farklı faktörler ile çok daha detaylandırılabilmektedir.
Terapi Nasıl Yapılır?
Terapist eşliğinde özel tasarlanan oyun ve oyuncaklar uygulanan filial terapi; uygulayıcı, aile ve çocuk arasında öncelikle güven sağlar. Sonrasında tutarlılık, sınır ve seçenekler sunarak ilerler. Bu terapinin normal bir oyundan farkı ise öncelikle özel hazırlanmış bir ortamda yapılmasıdır. Aynı zamanda seçilen oyunlar ve oyuncaklar da bu amaca özel olarak tasarlanmıştır. Belirlenen süreçte aileden katılımcılar ve çocuk birlikte teröpatik oyunlar oynarlar. Filial terapi süreci bazı aşamalar ile uygulanır. Genel hatları ile bu aşamalar şunlardır:
- Terapinin yapılandırılması süreci: Öncelikle özel oyun süreci hakkında çocuk bilgilendirilmektedir. Belirsizlikler ortadan kaldırılır ve böylelikle hedefe odaklanılmaktadır.
- Empatik dinleme süreci: Çocuğunuz bu süreçte iç dünyasının merak edilmeye değer olduğunu düşünür. Dolayısıyla ebeveyn olarak çocuğunuzu jest ve mimiklerle yakından takip edilmesi gerekir.
- Sınırlar çizme süreci: Terapi sürecinde çocuğa herhangi bir kişi veya eşyaya zarar vermemesi gerektiğine dair sınırlar çizilir.
- Oyunun temasını alma süreci: Bu süreç çocuğun kendini ifade ettiği andır. Dolayısıyla terapist ve aileler tarafından çocuğun çok iyi bir şekilde izlenmesi gerekir. Oyun konuları yakından takip edilmelidir. Terapistin tutumuna göre yapılan seanslar video kaydına alınır. Sorun analizi için tekrar tekrar izlenir.
Oyun terapisi uygulanırken çocuğun gelişim durumu ve yaşına göre oyunlar seçilmesi oldukça önemlidir. Bunun yanında çocuk genelde ilgi alanına giren dolayısıyla daha keyif alarak oynayacağı oyunları seçer. Terapi anında çocuğu eleştirerek veya överek bir yönlendirme kesinlikle yapılmamalıdır. Nitekim ona söylemlerde bulunurken, anlaşıldığını hissettirmek oldukça değerlidir. Aynı zamanda sorumluluk duygusunu pekiştirici sorular sormak ve saygı duyulduğu belirtmekte, terapi başarısı açısından önemli adımlardır.
Oyun Terapisinde Kullanılan Oyuncaklar
Çocuğunuzun oynadığı oyuncaklar aslında tam anlamıyla onun kullanmadığı kelimelerdir. İşte bu yüzden çocuğunuzun bu kelimeleri tam olarak kullanması adına onun yaşına uygun oyuncakları seçmeniz çok önemlidir. Filial terapi de birçok farklı oyun ve oyuncak seçebilmektedir. Bunun yanında terapistin kendisi de farklı oyun ve oyuncaklar geliştirebilmektedir. İşte genel kategoriler halinde oyun terapisindeki oyuncaklar şu şekilde sıralanabilmektedir:
- Yapıcı oyuncaklar: Müzik aletleri, plastik ve tahta bloklar, resim malzemeleri, oyun hamuru ve puzzle tarzı oyuncaklar bu gruba girmektedir.
- Agresyonu yansıtan oyuncaklar: Polis ve asker malzemeleri, yırtıcı hayvanlar, bıçak, silah ve ok tarzı oyuncaklar bu gruba dahildir.
- Aile bağını yansıtan oyuncaklar: Bebek, araba çeşitleri, kuklalar, temizlik, mutfak ve ev eşyaları gibi oyuncaklar bu gruba girer.
Oyun terapisinde seçilen oyuncakların öncelikle çocuğun sağlığı açısından zararlı maddeler içermemesi gerekir. Bunun yanında hijyenik ve kolay temizlenebilirliği önemlidir. Terapide özellikle dikkat etmesi gereken, çocuğun terapist ve aile bireyleri tarafından bir oyuncak seçimine yönlendirilmemesidir. Özetle çocuğunuz hangi oyuncakla oynayacağının kararını yalnız kendisi vermelidir. Bu terapinin başarısı için oldukça önemli bir kriterdir. Aksi takdirde duygu ve düşüncelerini tam olarak aktaramaz.
Filial Terapiyi Kimler Uygulayabilir?
Oyun terapisi hem önleyici hem de tedavi edici bir yaklaşımdır. Bu terapide anne-babalara çocuklarını nasıl anlayabileceği öğretilmektedir. Dolayısıyla terapiden sonra da anne-babalar adeta bir terapist gibi çocuklarına yaklaşabilmektedir. Ancak anne babaların gerekli yetkinliği kazanabilmeleri için öncelikle doğru seçilen bir oyun terapistinden detayları öğrenmeleri gerekmektedir. Bunun yanında günümüzde danışmanlık ve oyun terapisi genelde karıştırılmaktadır. Ancak aynı şeyler değildir. Oyun terapisi olmak için bazı yeterliliklere sahip olunması gerekirken, yasal prosedürlerin de yerine getirmesi şarttır.
Oyun terapisti olmak için oyun terapisi eğitimini tamamlamak ve belirlenen yetkinlik sınavlarını başarı ile aşmak gerekir. Psikoloji danışmanlık, rehberlik ve psikoloji bölümlerinden mezun olanlar şayet isterlerse bu eğitimi de tamamlayınca oyun terapisti olabilmektedir. Bunun yanında farklı meslek gruplarından bireylerde isterlerse filial terapi eğitimi alarak oyun terapisti olabilir. Yasal prosedür gereği oyun terapisti seçimi yapabilen meslek grupları şunlardır:
- Öğretmenler
- Hemşireler
- Pedagoglar
- Doktorlar
- Sosyal hizmet uzmanları
- Okul öncesi öğretmenliği mezunları
- Sınıf öğretmenleri
- Özel eğitim mezunları
- Çocuk gelişimi mezunları
- Sosyoloji bölümü mezunları
Oyun terapisti olacakların öncelikle çocuklara sevgi, şefkat, hoşgörü ve sabır duygularını beslemesi gerekir. Böylelikle onların dillerini daha rahat çözer. Bu sayede içindeki ifade edemediği duyguları açığa çıkartabilmektedir.
Terapi Kaç Seans Sürer?
Oyun terapisi çocuğun yaş grubuna göre seçilen oyun ve oyuncaklar ile uygulanır. Mesela 2-2.5 yaş arası çocuklarda genelde doktorculuk veya evcilik tarzı sembolik oyunlar ile başlanır. Çocuğun tuvalet alışkanlığı, uyku ve yemek sorunları, sosyal uyum sorunları, kardeş kıskançlığı, saldırgan tutumları, aşırı çekingenlik, korku ve kaygılarına yönelik tutumları çözülmeye çalışılmaktadır. Bunun yanında bir kayıp sonrası yaşanan yas, boşanma veya evlat edinme gibi travma yaşayan çocukları çözmek açısında da oldukça yararlı bir yaklaşımdır. Seanslar çocuğunuzun nasıl bir süreçten geçtiği, olayın karmaşıklığı, yaşı veya terapiye verdiği tepkilere göre farklılıklar gösterebilmektedir. Bunun yanında terapistin uzmanlığı da çözümü belirleyen diğer bir faktördür. Her ne kadar seans süreleri bu kriterler ile değişir. Ancak çoğunlukla genel hatları bellidir.
Seanslar, haftada bir veya iki defa olmak üzere düzenli olarak yapılmalıdır. Genelde sorunların çözülmesi için ise 45 dakikalık 16-20 seans arası yeterlidir. Ancak bazı durumlarda birkaç seans gerekebilmektedir. Anne ve babanın doğrudan dahil edildiği bu seanslarda çocuk kendisi için en önemli rol model olan ebeveynleri ile bağını güçlendirir. Bunun yanında terapiler eğlenceli bir yaklaşım olması ile tedaviden daha çok rahat bir atmosfere hakimdir. Seansların 16-20 seans arasında olması özel oyunlar esnasında elde edilen değişimlerin gözlemlenebilmesi içindir. Böylelikle çocuğun mevcut sorunları tek bir açıdan değil, farklı oyun saatleri ve oyuncaklarla farklı açılardan görülebilmektedir. Aynı zamanda ailenin bu konuda yetkinlik kazanması sağlanır. Böylelikle gerektiğinde bu teknikleri evde uygulayabilmektedir. Yani özetle terapistten aldığınız bilgiler size gelecek yaşamınızda da yol gösterici değerdedir.
Filial Terapi İçin Çocuk Kaç Yaş Aralığında Olmalıdır?
Çocukların anne-babaları ile duygu ve düşüncelerini paylaşma ihtiyacı elzemdir. Fakat günümüz şartlarında ebeveynler modern hayatın ihtiyaçlarına cevap vermek adına sürekli bir koşturma içerisine girer. Durum böyle olunca çocukları ile uzun zamanlar geçirme fırsatı yakalayamazlar. Araştırmalara göre annenin çocuğu ile geçirdiği kaliteli zaman günde sadece 2 dakika olarak belirlenmiştir. Bunun yanında bu süre babalarda günde 50 saniye ile sınırlıdır. Dolayısıyla maalesef çocuklar duygusal açlık yaşamaktadır. İşte filial terapi, ebeveynler ile çocuk arasındaki ilişkiyi güçlendirerek, duygusal açlığın doyurulmasına yardımcı olur.
Filial terapinin hangi yaş aralığına hitap ettiği sorusunun cevabı 3-10 yaş aralığıdır. Bu yaş aralıkları 2-11 şeklinde de ifade edilebilmektedir. 2-3 yaşlar çocuğun oyun oynamaya başladığı yaşlardır. Dolayısıyla duygu ve düşüncelerini en iyi ifade edebildikleri oyunlarla kendilerini anlatırlar. Bunun yanında 10-11 yaş grubundan büyük çocuklarda yaşadığı sorunları bir uzman ile paylaşacak dil becerisine sahiptir. Ancak bazı durumlarda 12-13 çocuklarda da oyun terapisi uygulaması uygun bir yaklaşım olabilmektedir.
Oyun Terapisi Evde Nasıl Yapılır?
Oyun terapisinin en büyük avantajı öğrenilen teknikler ile evde uygulama yapılabilmesidir. Katıldığınız seanslar size ömrünüz boyunca çocuklarınızın gelişimlerinde yön gösterici bilgi ve teknikler öğretir. Hayatın bize sunduğu en büyük mucize olan çocukları anlama ve gelişimlerini sağlıklı yürütmek için fikirler verir. Terapi sonrası evde de oyun terapisi uygulanırken, birkaç noktaya dikkat edilmesi gerekir. Evde oyun terapisi yaparken aşamalar ve dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:
- Çocuğunuzu serbest oyunlara yönlendirin ve onlara eşlik edin.
- Belli dönemlerde gelişimlerine uygun yeni oyuncaklar sunun.
- Oynanan oyunların öğretme değil bir paylaşma imkânı olarak görün.
- Hareketli oyunlara yer verin.
- Sık oynamak istedikleri ve tekrar ettiği oyunlara dikkat ederek olumsuz veya anlatmak istediği duygularını anlamaya çalışın.
Ebeveynler terapistin uyguladığı dönemde evde filial terapiyi nasıl uygulayacaklarına dair özel eğitimler de alabilirler. 2 saatlik seanslar halinde, yaklaşık 6 seans sonunda bu terapinin tüm detaylarına vakıf olabilirler. Dolayısıyla evde daha etkin bir oyun terapisi uygulayabilmektedirler. Bunun yanında şayet evde uygulayacaksanız bir defaya mahsus 30 dakikalık oyun videosu çekilmesi önerilmektedir. Çekilen bu video terapiste izlettirilirken uygulamanın daha yetkin olması konusunda fikir alınır.
Oyunun gücü ile ebeveynler ve çocukları arasında sorunları çözmeyi hedefleyen filial terapi son dönemlerin favori bir psiko-eğitimsel yaklaşımdır. Hem keyifli hem de uzun vadede kalıcı yararlar sağlayan bu terapi önleyici ve tedavi edicidir. Eğer siz de gözünüzden sakındığınız çocuklarınızla sizin aranızdaki iletişimi güçlendirmek ve gelişimine ket vuran sorunları öğrenmek istiyorsanız oyun terapisine başvurabilirsiniz. Bunun yanında evde nasıl uygulayacağına dair ömrünüz boyunca işinize yarayacak bilgiler edinebilirsiniz.
